Od zakończenia II wojny światowej minęło przeszło 70 lat, mimo to czas ten okazał się zbyt krótki na to, by rozwiązać problem odzyskania utraconych przez Polskę dóbr kultury.
Za polskie starty wojenne uznaje się ruchome dobra kultury utracone w wyniku II wojny światowej z terenów Polski po 1945 r. pochodzące zarówno ze zbiorów publicznych, prywatnych, jak i kościelnych.
Prof. Karol Estreicher (1906-1984) – historyk sztuki, bibliograf, pisarz i dramaturg.
W latach II wojny światowej, będąc sekretarzem premiera RP na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego, zaangażował się w badanie strat kultury polskiej, kierując ośmioosobowym zespołem, tworzącym Biuro Rewindykacji Strat Kulturalnych przy Ministerstwie Prac Kongresowych w Londynie. Podstawowym zadaniem Biura było zbieranie informacji przesyłanych drogą kurierską przez archiwistów, muzealników i bibliotekarzy z okupowanego kraju oraz przygotowywanie raportów dla rządów alianckich. Po zakończeniu wojny Karol Estreicher wrócił do Polski przywożąc cenne polskie dzieła sztuki i archiwalia odzyskane z brytyjskiej strefy okupacyjnej Niemiec. Świadectwem tego zdarzenia jest zdjęcie Estreichera w mundurze majora Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, który na dworcu głównym w Krakowie prezentuje zachowany bez uszczerbku obraz Leonarda da Vinci Dama z gronostajem.
Estreicher kilkakrotnie wyjeżdżał z misjami rewindykacyjnymi do Niemiec, aby sprowadzić z Norymbergii skradziony z Krakowa w 1940 r. ołtarz mariacki. W kolejnych latach był dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego i prezesem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Gdy był już na emeryturze, został powołany na eksperta w sprawie żądań NRD dotyczących wydania Biblioteki Pruskiej, przechowywanej od 1945 r. w Bibliotece Jagiellońskiej. Opowiedział się za jej zwrotem, pod warunkiem, że NRD odda zrabowane polskie dobra kultury oraz wyrówna straty powstałe w wyniku ich celowego niszczenia po upadku powstania warszawskiego.
Prof. Stanisław Lorentz (1899-1991) – historyk sztuki, muzeolog. Od 1936 r. pełnił funkcję dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie. Podczas II wojny światowej był koordynatorem obrony polskich dóbr kultury. W trakcie kampanii wrześniowej, z własnej inicjatywy zabezpieczał w Warszawie zbiory Muzeum Narodowego, Zamku Królewskiego, Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i Łazienek Królewskich. Następnie został powołany na przedstawiciela Delegatury Rządu na Kraj, którego działania wiązały się głównie z prowadzeniem ewidencji zabezpieczanych oraz wywożonych eksponatów. Niezwykle ważną rolę odegrał po kapitulacji powstania warszawskiego, kiedy to kierował ewakuacją zbiorów bibliotek, muzeów i archiwów, chroniąc je tym samym przed oddziałami niemieckimi, niszczącymi i palącymi miasto. Niedługo po kapitulacji Niemiec prof. Lorentz brał udział w przygotowaniu wystawy Warszawa oskarża, przedstawiającej zniszczenia kultury polskiej. Posadę dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie obejmował do 1982 r. Jako przewodniczący Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, koordynował odbudowę zabytków oraz procesy rewindykacyjne dzieł sztuki.
Prof. Jan Pruszyński (1941-2008) – prawnik, specjalista w dziedzinie ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego. Od 1967 r. związany z Instytutem Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Przez wiele lat zasiadał w radach naukowych i ciałach doradczych z zakresu ochrony zabytków, m.in. współpracował z Biurem Pełnomocnika Rządu do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą (późniejszym Departamentem do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą MKiDN) wielokrotnie służąc swą radą i doświadczeniem. Profesor był autorem m.in. fundamentalnej monografii Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna (Kraków 2001).
Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej podpisana 18 października 1907 r. w Hadze (Dz. U. z 1927 r. Nr 21, poz. 161)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19270210161
Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze 14 maja 1954 r. (Dz. U. z 1957 r. Nr 46, poz. 212)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19570460212
Europejska konwencja kulturalna sporządzona w Paryżu 19 grudnia 1954 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 8, poz. 44)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19900080044
Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, podpisana w Paryżu 17 listopada 1970 r. (Dz. U. z 1974 r. Nr 20, poz. 106)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740200106
Porozumienie o współpracy i pomocy wzajemnej w sprawie zatrzymywania i zwrotu dóbr kultury nielegalnie przewożonych przez granice państw, podpisana w Plowdiw 22 kwietnia 1986 r. (Dz. U. z 1988 r. Nr 38, poz. 296)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19880380296
Unidroit Convention on Stolen or illegally Exported Cultural Objects 1995 [Konwencja Unidroit o skradzionych lub nielegalnie wywiezionych dobrach kultury] (dotychczas nieratyfikowana przez Polskę)
http://www.unidroit.org/english/conventions/1995culturalproperty/1995culturalproperty-e.pdf
Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich nr 93/7 z dnia 15 marca 1993 w sprawie zwrotu zabytków bezprawnie wywiezionych z obszaru państwa członkowskiego (Dz. Urz. UE 1993, L 74 z późniejszymi zmianami)
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31993L0007:PL:NOT
Uchwała Nr 93/90 Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 1990 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 1996 w sprawie Pełnomocnika Rządu do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą (Dz. U. Nr 107, poz. 504)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19961070504
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20031621568
Ustawa z dnia 25 maja 2017 r. o restytucji narodowych dóbr kultury (Dz.U. 2017, poz. 1086 ze zm.)
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170001086
Cultural losses of Poland. Index of Polish cultural losses during the German occupation, 1939-1944, ed. by Charles Estreicher, London 1944.
Tomkiewicz Władysław, Katalog obrazów wywiezionych z Polski przez okupantów niemieckich w latach 1939-1945. t. 1, Malarstwo obce, Prace i Materiały Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań nr 9, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1949.
Katalog obrazów wywiezionych z Polski przez okupantów hitlerowskich w latach 1939-1945, t. 2, Malarstwo polskie, pod red. Wydziału Wydawnictw, Prace i Materiały Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań nr 11, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1951.
Straty wojenne zbiorów polskich w dziedzinie rzemiosła artystycznego. t. 1, Szkło i ceramika, wyroby złotnicze, tkaniny dekoracyjne, meble zabytkowe, instrumenty muzyczne; aut. Benedykt Tyszkiewicz et al., kom. red. Władysław Tomkiewicz, Krystyna Sroczyńska, Stanisław Nahlik, Prace i Materiały Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań nr 12, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1953.
Straty wojenne zbiorów polskich w dziedzinie rzemiosła artystycznego. t. 2, Sztuka ludowa, żydowska sztuka kultowa, militaria, aut. Tadeusz Seweryn, Józef Sandel, Mieczysław Chojnacki, kom. red. Władysław Tomkiewicz, Krystyna Sroczyńska, Stanisław Nahlik, Prace i Materiały Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań nr 13, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1953.
Kaczmarzyk Dariusz, Straty wojenne Polski w dziedzinie rzeźby, Prace i Materiały Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań nr 14 , Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1958.
Nahlik Stanisław Edward, Grabież dzieł sztuki: rodowód zbrodni międzynarodowej, Wrocław 1958.
Walka o dobra kultury. Warszawa 1939-1945. Księga zbiorowa, t. 1–2, pod red. Stanisława Lorentza, Warszawa 1970.
Kowalski Wojciech, Restytucja dzieł sztuki. Studium z dziedziny prawa międzynarodowego, wyd. 2, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1388, Katowice 1993.
Pruszyński Jan, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, t. 1-2, Kraków 2001.
Estreicher Karol, Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży, red., wstęp Zbigniew Kazimierz Witek, Kraków 2003.
Matelski Dariusz, Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych, t. 1-2, przedmowa i red. Zbigniew Kazimierz Witek, Kraków 2006.
Nicholas Lynn H., Grabież Europy. Losy dzieł sztuki w Trzeciej Rzeszy i podczas II wojny światowej, Kraków 1997, II wyd. 2014.